ไม้ใต้น้ำสร้างเงินล้าน
ศิลปะแห่งลมหายใจ
หมู่บ้านบากชุม ต.โนนก่อ อ.สิรินธร จ.อุบลราชธานี หมู่บ้านเล็กๆราวร้อยกว่าครัวเรือน เป็นชุมชนริมเขื่อนสิรินธร มีภูมิปัญญาสืบทอดจากรุ่นปู่ย่าตายาย วิถีแห่งป่า วิถีแห่งสายน้ำผสานเข้ากับลมหายใจ สองสิ่งนี้กลายเป็นความงามก่อเกิดมูลค่าเพิ่มปีละหลายสิบล้านบาท จากการทำเฟอร์นิเจอร์ไม้ ซึ่งเป็นไม้ที่ต้องงมขึ้นมาจากใต้ท้องน้ำเขื่อนสิรินธร
ปี 2561 ที่ผ่านมามีเงินหมุนเวียนในหมู่บ้านจากกิจการการทำเฟอร์นิเจอร์ไม้คิดเป็นตัวเลขกลมๆราว 50 ล้านบาท และคาดว่าในปี 2562 จะมีเงินหมุนเวียนจากกิจการนี้เพิ่มขึ้นอีกไม่น้อยกว่า 60 ล้านบาท ถือเป็นอาชีพที่สร้างรายได้ให้แก่ชุมชนไม่น้อยเลยที่เดียว
“ประยูน พลศรี” ประธานกลุ่มเฟอร์นิเจอร์ไม้ใต้น้ำบ้านบากชุม บอกเล่าเรื่องราววิถีแห่งภูมิปัญญาสร้างเงินล้านว่า ราวปี 2548 ถือเป็นหลักกิโลเมตรที่ 1 แห่งการสร้างอาชีพทำเฟอร์นิเจอร์จากไม้ใต้น้ำอย่างเป็นจริงเป็นจัง ช่วงนั้นรวมตัวกันแบบหลวมๆต่างคนต่างทำ ราว 30 ครัวเรือน แล้วค่อยๆพัฒนาการรวมกลุ่มอย่างเหนียวแน่น เติมส่วนที่ขาดเสริมส่วนที่แกร่งให้ กันและกัน จนถึงปัจจุบันมีสมาชิกราว 90 ครัวเรือน เกือบทั้งหมู่บ้าน ใช้แรงงานคนในหมู่บ้านทุกกระบวนการ แบ่งกลุ่มงาน ออกเป็นสามกลุ่มใหญ่ คือ ฝ่ายจัดหาวัตถุดิบ ฝ่ายผลิต ฝ่ายจัดส่ง
“ฝ่ายจัดหาวัตถุดิบ” นั้นต้องลงไปใต้น้ำลงดำน้ำลึกใช้ความชำนาญเป็นพิเศษ แต่ขึ้นชื่อว่าลูกลุ่มน้ำโขง ชี มูล มีหรือ จะท้อถอย กว่าจะได้ไม้มาแต่ละท่อนนั้นก็ยากลำบากเป็นอย่างยิ่ง บางท่อนลงไปงมแค่ไม่กี่ชั่วโมงก็เอาขึ้นมาได้ บาง ท่อนต้องใช้เวลา นับสัปดาห์กว่าจะวางแผนนำขึ้นมาได้ นี่จึงเป็นเสน่ห์แห่งเฟอร์นิเจอร์ไม้ของชาวบากชุมที่ไม่มีที่ใดเหมือน เมื่อแปรรูปเป็นเฟอร์นิเจอร์จึงสนนราคาตั้งแต่หลักไม่กี่พันบาทไปยันหลายแสนบาท ตามแต่ความยากง่ายของชิ้นงาน
ไม้ใต้ที่งมได้จากใต้ท้องน้ำเขื่อนสิรินธรนั้นมีเกือบทุกชนิด แต่ที่พบได้บ่อย เช่น ไม้ตะเคียน ไม้ประดู่ ไม้เต็ง ไม้สัก ฯลฯ เสน่ห์ของไม้ใต้น้ำ คือ ลวดลาย เป็นเอกลักษณ์ไม่เหมือนที่ใดคือลาย “แมงมาลี”และลาย“ฉีกน้ำ” ซึ่งที่มาของชื่อลาย “แมงมาลี” มาจากแมลงที่อยู่ใต้น้ำคอยกัดแทะเนื้อไม้ทำให้เกิดลวดลาย ส่วนลาย “ฉีกน้ำ” เกิดจากการที่ไม้ต้องอยู่ในน้ำเป็นระยะเวลาที่ยาวนานทำให้เกิดลวดลายเฉพาะตัวขึ้น
“ฝ่ายแปรรูป” หลังจากได้ไม้จากใต้ท้องน้ำ ก็เข้าสู่กระบวนการการแปรรูปไม้ เบื้องต้นหากไม่มีการสั่งทำจากลูกค้าโดยตรง ช่างไม้ก็จะออกแบบตามจินตนาการ มองรูปลักษณ์โครงสร้างทางกายภาพที่พบเห็นก่อน เติมศิลปะในหัวใจลงไป ก็จะได้ชิ้นงานที่แปลกตาออกไป เป็นการผสานที่ลงตัวระหว่างจินตนาการกับสิ่งที่ธรรมชาติให้มา ขณะที่บางชิ้นงานก็ได้รับออเดอร์จากลูกค้าว่าต้องการอย่างไร บางทีลูกค้าก็นำแบบที่ต้องการมาให้ หรือร่วมกันออกแบบ
“ฝ่ายจัดส่ง” ภายในชุมชนจะมีรถขนส่งสินค้าไปถึงมือลูกค้าราคาค่าจ้างก็ตามแต่ระยะทางซึ่งไม่แพงนักพอรับได้
ทั้งสามส่วนทำหน้าที่สอดประสานกันโดยธรรมชาติเป็นการทำงานที่เป็นแบบแผนของการพึงพากันภายในชุมชน ทุกคนมีความเป็นพี่เป็นน้องเป็นเครือญาติกัน จึงคอยเติมเต็มช่องว่างของกันและกันได้อย่างลงตัว เป็นความเข็มแข็งภายในชุมชนที่น่ายกย่อง
กิจการในนามส่วนตัวของคุณประยูน บอกว่าเมื่อปี 2561 ทำรายได้รวมราว 5 ล้านบาท คิดเป็นต้นทุนราว 2 ล้านบาท ส่วนที่เหลือก็ใช้เป็นทุนหมุนเวียน ทำให้ครอบครัวมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น และคาดว่าปี 2562 จะมีรายได้เพิ่มขึ้น เนื่องจากความนิยมเฟอร์นิเจอร์ไม้จากได้น้ำแพร่หลายขึ้น อีกทั้งช่องทางการจำหน่ายผ่านสื่อสังคมออนไลน์ทำให้มีลูกค้าที่กว้างขึ้น
การสนับสนุนจากภายนอก
ธนาคารพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม หรือ SME Development Bank ได้ให้สินเพื่อยกระดับเศรษฐกิจชุมชน ดอกเบี้ยต่ำ รายละไม่เกิน 200,000 บาท เพื่อใช้พัฒนาผลิตภัณฑ์ให้เกิดมูลค่าที่สูงขึ้น นอกจากนี้ยังช่วยส่งเสริมด้านองค์ความรู้และแนะช่องทางการตลาดออนไลน์ ซึ่งทำให้ผู้ประกอบการเห็นช่องทางใหม่ๆในการกระจายสินค้าเพิ่มมากขึ้น
นอกจากนี้ยังมีหน่วยงานอื่นๆ เข้าไปให้ความช่วยเหลือเพื่อยกระดับผู้ประกอบการอีกหลายราย เช่น กรมพัฒนาชุมชน เข้ามาขับเคลื่อนเรื่องการยกระดับให้เป็นสินค้า OTOP ติดดาว และสนับสนุนให้ได้แสดงสินค้าในเทศกาลต่างๆที่ทางกรมจัดขึ้น
มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี ให้ความช่วยเหลือเรื่องการออกแบบดีไซน์ให้ทันสมัยลดความสูญเสียจากการแปรรูป เป็นการนำองค์ความรู้ทางวิชาการผสานกับภูมิปัญญาอีกทางหนึ่ง
ปัจจุบันหมู่บ้านบากชุม เป็นหมู่บ้าน OTOP นวัตวิถี ที่ผลิตเฟอร์นิเจอร์ไม้ใต้น้ำแห่งเดียวในประเทศไทย รูปแบบของเฟอร์นิเจอร์ จะเน้นโชว์เนื้อไม้ลายธรรมชาติรังสรรค์มาให้ เป็นอีกหนึ่งความภูมิใจของชาวชุมชน ที่ได้สร้างสรรค์งานศิลปะจากไม้ที่จมอยู่ใต้น้ำ เป็นงานศิลปะแห่งชีวิตที่สะท้อนเรื่องราวมากมาย ถ่ายทอดลงบนชิ้นงานทุกชิ้น ศิลปะแห่งลมหายใจของชาวบากชุม ยังคงขับเคลื่อนต่อไปอีกนานแสนนานส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่น เป็นทั้งเรื่องราวสะท้อนภาพชีวิต และเป็นอีกหนึ่งฟันเฟืองขับเคลื่อน SMEs ให้แข็งแกร่ง เติบโตอย่างยั่งยืน
